در سيستمهاي گرمايشی، بويلرها نقش اساسي در تأمين انرژي حرارتي براي فرآيندهاي مختلف دارند. مشعل به عنوان قلب توليد حرارت در بويلر، وظيفه توليد شعله و تأمين انرژي احتراق را بر عهده دارد. انتخاب مشعل بویلر اگر درست باشد، نه تنها باعث افزايش راندمان و كاهش مصرف سوخت ميشود، بلكه ايمني سيستم، عمر تجهيزات و عملكرد پايدار آن را نيز تضمين ميكند. فرآيند انتخاب مشعل بویلر مناسب فرآيندي است كه با تحليل نوع بويلر، ظرفيت حرارتي مورد نياز و شرايط محيطي صورت ميگيرد.
در اين مقاله تلاش ميشود با رويكردي فني و گامبهگام، فرآيند انتخاب مشعل بویلر مناسب براي بويلر مورد بررسي قرار گيرد. ابتدا نوع بويلر مشخص شده و سپس ظرفيت حرارتي بويلر با استفاده از اطلاعات ورودي و خروجي محاسبه ميشود. در ادامه توان ورودي مشعل و در نهايت ظرفيت مشعل با لحاظ کردن شرايط محيطي و تصحيح آن ارائه خواهد شد تا انتخاب مشعل بویلر به شکلی دقیق و علمی انجام شود.
تعيين نوع بويلر
در ابتدا بايد نوع بويلر مشخص شود. بويلرها عموماً به دو دسته تقسيم ميشوند: بویلر آبگرم و بویلر بخار.
انتخاب مشعل بویلر به نوع آن وابسته است، چرا که هر دسته ویژگیهای فنی خاص خود را دارد و نیازمند مشعل مناسب با شرایط کاری مشخص است.
در بویلرهای آبگرم، بسته به نوع بویلر آب از یک دمای پایین ( مثلا 60 درجه سانتیگراد) به دمایی بالاتر که مورد نیاز مصرف کننده هست میرسد. به عنوان مثال برای گرمایش ساختمانهای مسکونی، بویلرآبگرم باید دمای آب را نزدیک به 80 درجه سانتیگراد برساند. در این نوع بویلر دبی جرمی آب، فشار کاری بویلر و دمای ورودی و خروجی آب برای محاسبه ظرفیت بویلر باید معلوم باشد. این پارامترها همچنین در انتخاب مشعل بویلر آبگرم بسیار تعیینکننده هستند.
در بویلرهای بخار، ابتدا آب ورودی بهمنظور حذف گازهای محلول مانند اکسیژن و دیاکسید کربن، وارد دیاریتور شده و دمای آن به حدود ۱۰۰ درجه سانتیگراد میرسد. سپس این آب وارد بویلر شده و در فشار کاری مشخص به دمای مایع اشباع رسیده و در نهایت به بخار اشباع تبدیل میشود. بنابراین، برای محاسبه ظرفیت بویلر بخار اشباع، تنها دانستن فشار کاری بویلر و دبی جرمی آب کفایت میکند. در اینجا نیز انتخاب مشعل بویلر بخار نیازمند دقت و توجه به این پارامترهاست.

در صورتی که بویلر از نوع سوپرهیت (فوق اشباع) باشد، بخار اشباع پس از تولید تا دمایی بالاتر که مورد نیاز مصرفکننده است، در سوپرهیتر گرم میشود. در این حالت، برای تعیین ظرفیت بویلر، علاوه بر فشار کاری بویلر و دبی جرمی آب، دمای خروجی بخار سوپرهیت نیز باید مشخص باشد.


محاسبه ظرفيت حرارتي بويلر Qboiler
در صورتی که بار حرارتی ساختمان یا کارخانه یا هر مکانی که نیاز به گرمایش دارد مشخص باشد، این مقدار به عنوان ظرفیت بویلر در نظر گرفته شده و نیازی به محاسبه ظرفیت بویلر نیست. اما در صورت نداشتن ظرفیت بویلر میتوان از طریق روابط زیر ، ظرفیت بویلر را محاسبه کرد.
براي محاسبه ظرفيت بويلر، به اطلاعات زير نياز است:
- دماي ورودي آب
- دمای خروجی آب (برای بویلر آبگرم) یا بخار (بویلر بخار سوپرهیت)
- فشار كاري بويلر
- دبي جرمي آب
با افزایش دمای آب در بویلر، آنتالپی آن افزایش مییابد. آنتالپی بهطور ساده معیاری از میزان انرژی گرمایی ذخیرهشده در سیال است و هرچه دمای سیال بیشتر باشد، آنتالپی آن نیز بیشتر خواهد بود. طبق قانون اول ترمودینامیک، مقدار حرارتی که آب در بویلر دریافت میکند، برابر است با اختلاف آنتالپی آن بین دو حالت اولیه و نهایی. این مقدار، یعنی انرژی مورد نیاز برای گرم کردن سیال، نقش کلیدی در انتخاب مشعل بویلر با ظرفیت حرارتی مناسب ایفا میکند.
Q: گرمای داده شده به آب
ṁ: دبی جرمی آب
h1: آنتالپی اولیه آب
h2: آنتالپی نهایی (آب یا بخار)
بنابراین با گرم شدن آب، آنتالپی آن افزایش یافته و این افزایش معادل میزان انرژی گرمایی دریافتی از بویلر است. بنابراین باید آنتالپیهای ورودی و خروجی آب مشخص شود. آنتالپيها بر حسب kJ/kg از جداول ترموديناميكي استخراج شده به این صورت که با داشتن فشار بویلر (Pboiler) و دمای آب (T) ، آنتالپی آن معلوم میشود. در صورتی که آب در حالت مایع و یا بخار اشباع باشد، دانستن فشار بویلر کفایت میکند.
h1 = h (Pboiler, T1)
h2 = h (Pboiler, T2)
در جدول زیر آنتالپی آب مایع و بخار در برخی از فشارها و دماها آورده شده است.
نوع سیال |
دما (°C) | فشار (bar) | آنتالپی (kJ/kg) |
آب مایع |
40 | 1 | 167/6 |
آب مایع |
40 | 5 | 168 |
آب مایع |
60 | 1 | 251/2 |
آب مایع | 60 | 5 |
251/6 |
آب مایع | 60 | 10 |
252 |
آب مایع | 80 | 1 |
335/1 |
آب مایع |
80 | 5 | 335/4 |
آب مایع | 80 | 10 |
335/8 |
آب مایع |
100 | 5 | 419/5 |
آب مایع | 100 | 10 |
419/8 |
آب مایع |
100 | 15 | 420/2 |
آب مایع | 150 | 5 |
632/2 |
آب مایع |
150 | 10 | 632/5 |
آب مایع |
150 | 15 | 632/8 |
بخار اشباع |
99/6 | 1 | 2674/9 |
بخار اشباع |
151/8 | 5 | 2748/1 |
بخار اشباع | 180 | 10 |
2777 |
بخار اشباع | 198/3 | 15 |
2791 |
بخار اشباع | 212/4 | 20 |
2798 |
بخار اشباع | 234 | 30 |
2803 |
بخار سوپرهیت |
150 | 1 | 2777 |
بخار سوپرهیت |
200 | 5 | 2856 |
بخار سوپرهیت |
230 | 10 |
2898 |
بخار سوپرهیت | 250 | 15 |
2924 |
بخار سوپرهیت |
270 | 20 |
2953 |
بخار سوپرهیت |
280 | 25 |
2960 |
بخار سوپرهیت | 300 | 30 |
2994 |
معمولا دبی جرمی آب بر حسب تن بر ساعت بیان میشود. برای تبدیل تن بر ساعت (ton/hr) به کیلوگرم بر ثانیه (kg/s) از تبدیل زیر استفاده میشود.
ṁ [kg/s] = 0.2778 × ṁ [ton/hr]
بنابراین با محاسبه آنتالپیها از جداول ترمودینامیکی و داشتن دبی جرمی آب، ظرفیت بویلر محاسبه میشود.
Qboiler [MW] = 0.001 × ṁ [kg/s] × (h2 – h1)
محاسبه توان ورودي مشعل Qinput
با توجه به اینکه بویلرها دارای راندمان صد درصدی نیستند، توان ورودی مورد نیاز مشعل همواره بیش از توان حرارتی مورد نیاز مصرفکننده خواهد بود. در واقع بخشی از انرژی ورودی به بویلر به دلیل تلفات حرارتی، از دست میرود. این موضوع با استفاده از رابطه زیر قابل بیان است:
Qinput: توان ورودی مشعل
Qboiler: ظرفیت بویلر
ηboiler: راندمان بویلر
راندمان بویلرهای غیرچگالشی معمولاً حدود ۸۵ درصد بدون اکونومایزر و 92 درصد به همراه اکونومایزر و راندمان بویلرهای چگالشی حدود ۹۵ درصد در نظر گرفته میشود. بنابراین هنگام انتخاب مشعل، باید این تلفات در نظر گرفته شده و توان ورودی مشعل با توجه به راندمان بویلر محاسبه گردد.
محاسبه ظرفيت مشعل با در نظر گرفتن شرايط محيطي Qburner
برای عملکرد صحیح مشعل، باید میزان هوای احتراق به درستی تأمین شود. هوای مورد نیاز برای احتراق در مشعل، توسط فن تأمین میشود. فنها معمولاً قادر به تأمین یک دبی حجمی ثابت
برای اینکه یک مشعل با ظرفیت ثابت کار کند، باید دبی جرمی هوای آن ثابت باشد. دبی جرمی هوا، یعنی مقدار جرم هوا عبوری در واحد زمان که از رابطه زیر بهدست میآید.
در نتیجه، هرچه چگالی هوا کاهش یابد، لازم است حجم بیشتری از هوا به مشعل تزریق شود تا ظرفیت حرارتی آن ثابت بماند. از اینرو، آگاهی از چگالی هوا تحت شرایط مختلف محیطی ضروری است. معمولاً هوا بهعنوان گاز ایدهآل در نظر گرفته میشود و رابطه آن به صورت زیر تعریف میگردد.
چگالی هوا (
Patmosphere: فشار محیط بر حسب bar
Altitude: ارتفاع از سطح دریا بر حسب m


برای دما میتوان ازرابطه گاز ایدهآل استفاده نموده و چگالی هوا در دماهای مختلف را محاسبه کرد. بنابراین برای این که مشعل بتواند در شرایط محیطی مختلف، یک ظرفیت ثابت داشته باشد باید ظرفیت آن نسبت به شرایط محیطی مرجع اصلاح شود. شرایط محیطی مرجع برای مشعلها ، دمای °C20 و فشار bar 01325/1 است. به همین دلیل یک ضریب تصحیح برای ظرفیت مشعل تعریف میشود که با CF نشان داده شده و به شکل زیر است:
Tatmosphere: دمای محیط بر حسب C°
Patmosphere: فشار محیط بر حسب bar
بنابراین ظرفیت مشعل طبق رابطه زیر به دست میآید:
Qinput: ظرفیت اسمی مشعل در شرایط مرجع (۲۰°C و bar 01325/1)
Qburner: ظرفیت واقعی مشعل در شرایط محیط
CF: ضریب تصحیح ظرفیت
برای نمونه در ارتفاع و یا دماي محيط بیشتر از حالت مرجع، چگالی هوا کاهش مییابد. بنابراین ضریب تصحیح CF افزایش یافته تا مشعل بتواند ظرفیت حرارتی مورد نیاز را تأمین کند.این موضوع در انتخاب مشعل بویلر متناسب با موقعیت جغرافیایی پروژه اهمیت دوچندان دارد.
مثال: ظرفیت مشعل برای یک بویلر آبگرم با دبی ton/hr 10 در فشار bar 5 که دمای آب را از ۶۰°C به ۸۰°C میرساند به شکل زیر محاسبه میشود. ارتفاع از سطح دریا m 1000 ، دمای هوا ۴۰°C و راندمان بویلر 85% است.
تبدیل دبی جرمی آب به کیلوگرم بر ثانیه:
ṁ = 0.2778 × 10 = 2.778 kg/s
محاسبه آنتالپیهای ورودی و خروجی آب از جداول ترمودینامیکی:
h1= h (P=10 bar, T=60 C) = 251.7 kJ/kg
h2= h (P=10 bar, T=80 C) = 335.4 kJ/kg
محاسبه ظرفیت حرارتی بویلر:
Qboiler =0.001 × ṁ (h2-h1) = 0.001× 2.778 ×(335.4-251.7) = 0.232 MW
محاسبه توان ورودی مشعل با توجه به راندمان بویلر:
Qinput = 100 × (Qboiler/ η boiler) = 100 × (0.232/ 85) = 0.274 MW
محاسبه فشار محیط در ارتفاع بیان شده:
Patmosphere = 1.01325 × (1-2.25577×10-5×1000)5.25588 = 0.898 bar
ضریب تصحیح ظرفیت مشعل بر اساس شرایط محیطی:
محاسبه ظرفیت مشعل :
Qinput = Qinput × CF = 0.274 × 1.2 = 0.329 MW
با توجه به محاسبات انجام شده، ظرفیت واقعی مشعل برای این بویلر آبگرم در شرایط محیطی مذکور، برابر با 329/0 مگاوات است. در واقع ظرفیت مشعل حدود 20% از توان ورودی مشعل بیشتر درنظر گرفته شده تا تاثیر دمای محیط و ارتفاع از سطح دریا درنظر گرفته شود.
انتخاب مشعل
پس از تعیین ظرفیت حرارتی مورد نیاز، گام بعدی بررسی سوخت مشعل، عملکرد مشعل و ساختار مشعل است. گروه صنعتی رادمن، بسته به نوع سوخت مصرفی، مشعلهایی در دستههای مختلف شامل گازسوز، گازوئیلسوز، دوگانهسوز، مشعل با سوختهای سنگین نظیر مازوت، و همچنین مشعلهای با سوخت ترکیبی از هیدروژن تولید میکند. به عنوان نمونه، مشعل R-Hydro نمونهای از مشعلهای هیدروژنی گروه رادمن است.


پس از مشخص شدن نوع سوخت مشعل، نیاز است که عملکرد مشعلها بررسی شوند. مشعلها از نظر عملکرد، به سه دسته کلی تقسیم میشوند:
- مشعلهای تکمرحلهای: این مشعلها تنها دارای دو وضعیت خاموش و روشن بوده و ساختار سادهای دارند.
- مشعلهای چندمرحلهای: این نوع مشعلها میتوانند در چندین سطح ظرفیت مختلف فعالیت کنند و در نتیجه امکان تطبیق بهتر با نیاز حرارتی متغیر را فراهم میکنند.
- مشعلهای با عملکرد تدریجی (مادولار): در این مشعلها، توان خروجی مشعل بر اساس شرایط لحظهای سیستم به کمک کنترلرهای پیشرفته تنظیم میشود. از جمله این کنترلرها میتوان به Autoflame MK8 MM اشاره کرد که برای کنترل همزمان بویلر و مشعل از آن استفاده میشود. با توجه به کنترل پیوسته و پیشرفته، این نوع مشعلها عملکردی بسیار دقیق و انعطافپذیر دارند و میتوانند در شرایط مختلف بهرهوری بالایی ارائه دهند.
مشعلها از لحاظ ساختاری در دو گروه ارائه میشوند: مونو بلاک و دوال بلاک. شناخت دقیق ساختار مشعل، یکی از عوامل مؤثر در انتخاب مشعل بویلر با راندمان و ابعاد مناسب بهشمار میرود.
- مشعلهای مونوبلاک: در این نوع، فن و بدنه مشعل به صورت یکپارچه نصب شدهاند و برای فضاهای محدود مناسب هستند. مشعلهای مونوبلاک رادمن تا ظرفیت ۲۲ مگاوات تولید میشوند.
- دوالبلاک: در این نوع طراحی، ساختار مشعل به صورت غیر یکپارچه بوده و بخش تأمین هوای احتراق (فن) به طور مستقل از بخش مشعل تعبیه میشود. فن در فاصله مشخصی از بدنه مشعل نصب شده و هوای احتراق از طریق داکت به داخل مشعل هدایت میگردد. این ساختار سبب میشود مشعلهای دوالبلاک به گزینهای مناسب برای کاربردهایی با ظرفیت حرارتی بالا تبدیل شوند. گروه صنعتی رادمن با بهرهگیری از این فناوری، مشعلهای دوالبلاک را تا ظرفیت ۶۰ مگاوات طراحی و تولید میکند.
نمودار عملکرد مشعل
مشعلها دارای نمودار عملکردی مخصوص به خود هستند که نشاندهنده توانایی مشعل در تأمین ظرفیت مورد نیاز در برابر افت فشار سیستم میباشد. محور افقی این نمودارها ظرفیت مشعل در شرایط مرجع (دمای ۲۰°C و فشار bar 01325/1) و محور عمودی نشان دهنده فشار بویلر است. برای انتخاب دقیق مشعل، لازم است ابتدا فشار بویلر مشخص گردد.
سپس یک خط افقی بر روی نمودار عملکرد مشعل، معادل مقدار فشار مشخص شده، ترسیم میشود. نقطهی تلاقی این خط با خط عمودی متناظر با ظرفیت مشعل، مشخصکنندهی نقطه کاری مشعل است. اگر این نقطه داخل محدوده نمودار عملکرد قرار گیرد، مشعل قادر به تأمین ظرفیت مورد نظر در فشار بویلر خواهد بود. در صورتی که نقطهی تلاقی خارج از محدوده نمودار باشد، مشعل انتخابشده قادر به پاسخگویی نخواهد بود و باید مشعل با ظرفیت بالاتر انتخاب شود.
به عنوان مثال در صورتی که مشعل در فشار بویلر معادل ۱۵ میلیبار نیاز به تولید ۲۰ مگاوات انرژی داشته باشد، بر اساس نمودار عملکرد مشعل RLGB-M/M-2250 ، نقطه کاری به عنوان نقطه A مشخص میشود. . با توجه به اینکه نقطه A داخل نمودار عملکرد مشعل قرار گرفته است، بنابراین این مشعل میتواند در این نقطه کاری به خوبی عمل کند و انتخاب مشعل بویلر صحیح انجام شده است.


سخن پایانی: انتخاب بهینه مشعل بویلر
در این گزارش، فرآیند انتخاب مشعل بویلر با رویکردی مهندسی و گامبهگام بررسی شد. ابتدا نوع بویلر مشخص گردید و سپس با استفاده از پارامترهای ترمودینامیکی و شرایط کاری، ظرفیت حرارتی بویلر و توان مورد نیاز مشعل محاسبه شد. در ادامه، با لحاظ شرایط محیطی مانند دما و ارتفاع محل نصب، ظرفیت واقعی مشعل تعیین گردید. در بخش نهایی نیز با توجه به ظرفیت محاسبهشده، مشعلهای تولیدی گروه صنعتی رادمن به عنوان گزینهای کارآمد و قابل اعتماد معرفی شدند.
یکی از ابزارهای کلیدی در ارزیابی عملکرد این مشعلها، نمودارهای عملکرد آنهاست که ارتباط بین فشار بویلر و توان حرارتی مشعل را به خوبی نمایش میدهد. این نمودارها امکان بررسی تطابق مشعل با نیاز سیستم را فراهم کرده و به مهندسان این قابلیت را میدهند که با در نظر گرفتن شرایط عملیاتی، مناسبترین مدل را انتخاب نمایند.
مشعلهای رادمن با طراحی پیشرفته، تکنولوژی احتراق کمآلاینده، قابلیت تنظیم هوشمند و پوششدهی دامنه وسیعی از ظرفیتها، پاسخگوی نیازهای متنوع در صنعت هستند.